نوشته و ویرایش شده توسط مجله ی اسکوار
تا اکنون هیچکس نگفته است که تدریس به دانشآموزان کار آسانی است. تشکیل انگیزه در دانش آموزان نیز به مراتب سختتر است. فرقی نمیکند شما معلم یک مدرسهی ابتدایی باشید یا هنرستان، ترغیب دانشآموزان به یادگیری کار سختی است. راه حلهای بسیاری وجود دارد که به شما پشتیبانی میکند بتوانید محیطی شاد و شوقانگیز را برای شاگردان خود فراهم کنید. اگر معلم هستید و یا با دانشآموزان و فضای آموزشی سروکار دارید، این مقاله به شما پشتیبانی میکند تا جواب سوال چطور دانش آموزان را به درس علاقه مند کنیم را اشکار کنید.
تشکیل انگیزه در دانش آموزان چه اثری روی یادگیری و حرکت آنها دارد؟
انگیزه، آن نیروی نامرئی اما قدرتمندی است که دانشآموز را از یک یادگیرنده منفعل به یک داشنآموز فعال تبدیل میکند. اما تشکیل انگیزه در دانش آموزان دقیقاً چه تأثیری بر فرآیند یادگیری و آینده آنها دارد؟ این نیرو چطور تلاش، انتخابها و در نهایت کارکرد تحصیلی آنها را شکل میدهد؟ چطور دانش آموزان را به درس علاقه مند کنیم؟
جواب اینجاست که انگیزه تنها به معنی علاقه داشتن به درس نیست؛ بلکه یک عامل روانشناختی پیچیده است که مستقیماً بر جنبههای گوناگون آموزش و حرکت دانشآموز تاثییر میگذارد. در ادامه، ۶ تأثیر کلیدی انگیزه بر دانشآموزان را بازدید میکنیم.
۱. ترسیم اهداف و هدایت انتخابها
انگیزه همانند یک قطبنما عمل میکند؛ مسیر را اشکار کرده و به دانشآموز پشتیبانی میکند تا برای رسیدن به مقصدی معین تلاش کند. این نیروی درونی بهطور مستقیم روی انتخابهای روزمره او اثرگذار است. برای مثال:
دانشآموز باانگیزه میداند که چرا بین شرکت در کلاس فیزیک یا هنر، یکی را انتخاب میکند.
او تصمیم میگیرد که آیا سپس از مدرسه مستقیماً به خانه برود و روی تکالیفش کار کند یا زمان خود را به فعالیتهای دیگر تعلق دهد.
در واقع، انگیزه به دانشآموز قوت مقصدگذاری میبخشد و انتخابهای او را معنادار میکند.
۲. افزایش سطح انرژی و مقدار تلاش
انگیزه، سوخت موتور یادگیری است. این عامل تعیین میکند که یک دانشآموز با چه مقدار انرژی و اشتیاقی با چالشهای تحصیلی روبرو میبشود.
- دانشآموز باانگیزه: حتی سختترین تکالیف را با علاقه و پشتکار انجام میدهد، چون آن را پلهای برای رسیدن به مقصد بزرگتر خود میبیند.
- دانشآموز بیانگیزه: مدام از زیر بار ماموریت های شانه خالی میکند و انجام تکالیف برایش یک بار سنگین و طاقتفرساست.
- به این علت، افزایش انگیزه به شکل مستقیم به افزایش تلاش و انرژی منجر میبشود.
۳. تحکیم پشتکار و استمرار در انجام ماموریت های
اغاز یک کار مهم است، اما ادامه دادن آن تا رسیدن به نتیجه، مهمتر. انگیزه دقیقاً همین نقش را ایفا میکند؛ استمرار و پشتکار را در دانشآموز تحکیم میکند. دانشآموزی که انگیزه بالایی دارد، زمان بیشتری را صرف یک قضیه یا تکلیف میکند و در روبه رو با سختیها بهسادگی تسلیم نمیبشود. این زمان سودمند مطالعه (Time on Task) یکی از تعیینکنندهترین عوامل در پیروزی تحصیلی است.
۴. بهبود فرآیندهای شناختی و یادگیری عمیق
احتمالا شگفت به نظر برسد، اما انگیزه بر نحوه پردازش اطلاعات در مغز نیز تأثیر میگذارد. دانشآموزان باانگیزه به جستوجو یادگیری عمیق (Deep Learning) می باشند:
- آنها با دقت به درس گوش خواهند داد.
- تلاش میکنند مفاهیم را بهصورت ریشهای فهمیدن کنند.
- بین مطالب تازه و دانستههای قبلی خود ربط برقرار میکنند.
در روبه رو، دانشآموزان بیانگیزه به یادگیری سطحی (Surface Learning) روی میآورند؛ یعنی فقط مطالب را نگه داری میکنند تا امتحان را پشت سر بگذارند، بدون آنکه فهمیدن عمیقی از نوشته به دست آورند.
۵. تعیین قیمت پاداشها و تنبیهها
انگیزه اشکار میکند که چه نتایجی برای دانشآموز “تشویقکننده” و چه نتایجی “ناامیدکننده” است. برای مثال، دانشآموزی که انگیزه درونی قوی برای پیشرفت تحصیلی دارد:
از گرفتن نمره عالی (برای مثالً ۲۰) حس رضایت و غرور میکند و این پیروزی، خود یک پاداش بزرگ است.
گرفتن نمرهای پایینتر از انتظار برایش یک “زنگ خطر” است و او را وادار میکند تا تلاش خود را برای جبران دوچندان کند.
در نتیجه، انگیزه به نتایج تحصیلی وزن و معنی میبخشد.
۶. ترقی کارکرد نهایی دانشآموز
در نهایت، همه موارد بالا به یک نتیجه ختم خواهد شد: بهبود کارکرد کلی دانشآموز. هنگامی دانشآموز موثر انتخاب میکند (مورد ۱)، با انرژی و تلاش بیشتری کار میکند (مورد ۲)، پشتکار بیشتری به خرج میدهد (مورد ۳)، مطالب را عمیقتر یاد میگیرد (مورد ۴) و برای نتایج بهتر قیمت قائل است (مورد ۵)، پیروزی تحصیلی او تقریباً ضمانتشده خواهد می بود.
اما چطور دانش آموزان را به درس علاقه مند کنیم یا به معنی دیگر چطور در دانش آموزان انگیزه تشکیل کنیم؟
قسمت اول: آماده کردن فضای درس خواندن
۱. تشکیل یک فضای مثبت و امیدوارکننده
دانشآموزان در طول دوران تحصیل خود با معلمهای بسیاری سروکار دارند. وقتی دانشآموز به سخن معلم خود گوش میدهد که توانسته باشد، ربط خوبی با او برقرار کند و به او ثابت بشود که آنچه قرار است در کلاس درس یاد بگیرد برایش سودمند است. هنگامی دانشآموز یقین بشود که معلم بهترین فرد برای پشتیبانی کردن به او است، با اشتیاق بیشتری در کلاس حاضر میبشود و به درس گوش میدهد.
۲. حس خوبی در دانشآموزان تشکیل کنید
اگر به جستوجو تشکیل انگیزه در شاگردان خود هستید، باید به آنها ثابت کنید سخنهای خوبی برای شنیدن دارید. امکان پذیر روز اول دانشآموزان با شما ربط خوبی برقرار نکنند، اما باید همهی تلاش خود را برای جلب مطمعن دانشآموزان بکنید. معلم باید توانایی شاگردان خود را به خوبی شناسایی کند.
اگر تا این مدت جستوجو جواب سوال چطور دانش آموزان را به درس علاقه مند کنیم هستید در ادامه، ۴ روش معارفه شده است. با این ۴ روش هر معلمی میتواند برای افزایش انگیزه تحصیلی شاگردانش به کار گیرد، به طور خلاصه و کاربردی معارفه شده است.
۱. هنر برقراری ربط: چیزی بیشتر از یک سخنران باشید
نحوه سخن بگویید کردن شما در کلاس، نقشی حیاتی دارد. برای تأثیرگذاری مثبت، به جای یک سخنرانی یکطرفه و مستبدانه، یک ربط دوطرفه و محترمانه تشکیل کنید. کلید مهم سوال چطور دانش آموزان را به درس علاقه مند کنیم در هنر برقرار ربط موثر است.
- آماده و مطلع باشید: همیشه ایدهای برای اراعه داشته باشید و با اطلاعات سودمند، کلاس را غنی کنید.
- از خودرأیی بپرهیزید: به جای تحمیل عقاید، فضا را برای گفتگو و پرسشگری باز بگذارید. یک معلم مستبد، انگیزه کنجکاوی را در دانشآموزان سرکوب میکند.
- شجاعان و خلاصه سخن بزنید: با اعتمادبهنفس سخن بگویید کنید اما از زیادهگویی پرهیز نمایید.
۲. تدریس با اشتیاق: اشتیاق شما به شدت مسری است
دانشآموزان به راحتی میتوانند علاقه یا بیتفاوتی شما نسبت به نوشته درس را تشخیص دهند.
- علاقه خود را نشان دهید: حتی اگر موضوعی برایتان تکراری است، آن را با اشتیاق تدریس کنید. هنگامی شما به درسی که میدهید علاقه نشان میدهید، دانشآموزان نیز آن را باورپذیرتر و دلنشینتر مییابند.
- مواظب زبان بدن خود باشید: یک نگاه بیحوصله یا لبخند کنایهآمیز میتواند همه انگیزه یک دانشآموز را از بین ببرد.
۳. انرژی بالا در کلاس: شوق را به دانشآموزان منتقل کنید
شور و انرژی معلم به شدت به کل کلاس سرایت میکند. یک معلم پرانرژی، دانشآموزان را هوشیار و دچار نگه میدارد.
- با انرژی داخل کلاس شوید: اگر شما پرانرژی و با نشاط باشید، گمان این که دانشآموزی در کلاس چرت بزند یا بیحوصله باشد، زیاد کم است. این انرژی مثبت، بهترین محرک برای یک کلاس پویاست.
۴. ظاهر آراسته و حرفهای: قوت تأثیرگذاری غیرکلامی
ظاهر شما به گفتن معلم، بخشی از هویت حرفهای شما است و بر دیدگاه دانشآموزان تأثیر میگذارد.
- خوب لباس بپوشید: آراستگی در پوشش نشاندهنده احترامی است که برای خود، حرفهتان و دانشآموزان قائل هستید. این مطلب غیرکلامی، به طور ناخودآگاه حس جدیت و اهمیت را به محیط آموزشی منتقل میکند.
- خوشبو باشید: همیشه عطر بزنید. مقداری عطر فضا را به سود شما عوض میکند
۳. سنگ همه بگذارید
برای رسیدن به مقصد خود زیاد تر تلاش کنید، حتی زیاد تر از تلاشی که امکان پذیر هر معلم فرد دیگر انجام دهد. اگر دانشآموزی تکلیف خود را به موقع انجام نمیدهد، سپس از کلاس با او سخن بگویید کنید و در انجام تکلیف کمکش کنید، احتمالا ملزوم باشد روش مناسب انجام پژوهش را مجدد برایش توضیح دهید.
- با دقت به همهی سؤالات دانشآموزان جواب دهید و یقین شوید که کاملا فهمید درس شدهاند.
- یادتان نرود بین سنگ همه گذاشتن برای دانشآموزان و اجازهی سوء منفعت گیری دادن به آنها از زمین تا آسمان فرق است.
۴. اطلاعات بیشتری در رابطه نوشته درس در اختیار دانشآموزان قرار دهید
اگر دوست دارید دانشآموزان نسبت به نوشته در حال تدریس علاقهی بیشتری از خود نشان دهند، تلاش کنید، موضوعات درسی را زیاد تر بسط دهید. همیشه اطلاعات خود را مطابق با علم روز، بهروزرسانی کنید و آخرین اخبار حوالی موضوعات درسی را در اختیار دانشآموزان قرار دهید.
برای مثال، اگر معلم علوم هستید هم میتوانید یک مقالهی علمی را سر کلاس برای شاگردان خود بخوانید یا خلاصهای از یک مقاله و تصاویر مربوط به آن را به دانشآموزان نشان دهید و سپس سؤالاتی در رابطه مقاله، تصاویر و برخی جملات آن از دانشآموزان سوال کنید.
۵. تکالیفی به دانشآموزان دهید که به رشد آنها پشتیبانی کند
تکالیف و پروژههایی که به دانشآموزان میدهید، باید علاوهبر این که علترشد خلاقیت دانشآموزان میبشود جنبهی سرگرمی نیز داشته باشد. برای مثال، فعالیت فوق برنامهای برای کلاس علوم یا هر کلاس فرد دیگر طراحی کنید، همانند بازدید از موزهی حیات وحش برای درس علوم کودکان. یا از دانشآموزان بخواهید یادداشتی در رابطه نوشته درس بنویسند و برای تشویق آنها، یادداشت یا مقالهی نوشته شده را چاپ کنید و در کتابخانهی مدرسه یا محله در دسترس سایرین قرار دهید.
شاد و شوخطبع بودن معلم در کلاس جهت دقت زیاد تر دانشآموزان به درس میبشود. همیشه فضایی نشاط در کلاس تشکیل کنید، با این کار دانشآموزان ربط بهتری با معلم و مدرسه برقرار میکنند. اگر حرکت معلم در کلاس درس خشک و جدی باشد، دانشآموزان نمی توانند ربط خوبی با معلم برقرار کنند.
۷. لیاقت خود را ثابت کنید
معلم باید بتواند دانشآموزان را قانع کند به سخن بگوییدهایش گوش دهند. اگر دوست دارید دانشآموزان در عرصهی درسی انگیزهی بیشتری برای مطالعه داشته باشند، باید استعدادها و توانمندیهای خود را به نمایش بگذارید. فقط یک معلم نباشید. در کاری که قرار است انجام دهید، بهترین باشید.
اگر دانشآموزان حس کنند شما ماموریتی خود را نمیدانید، از این زمان برای تنبلی کردن در انجام تکالیف منفعت گیری میکنند.
۸. به حالات روحی دانشآموزان زیاد تر دقت کنید
اگر دانشآموزی دچار افسردگی شده است و یا حس میکنید حال خوبی ندارد، سپس از کلاس با او سخن بگویید کنید. در زمان سوال کردن به چشمهایش خیره نشوید. اگر تمایل نداشت در رابطه مشکلش سخن بگویید کند، اصرار نکنید، مگر این که یقین شوید مشکل زیاد جدی است.
- دقت معلم به دانشآموز حس خوبی را در او تشکیل میکند و علتمیبشود با تلاش و انگیزهی بیشتری سر کلاس حاضر بشود. عدم دقت علتسرخوردگی دانشآموز میبشود.
- بعضی اوقات معلم میتواند با دقت به شرایط، قوانین و اصول کاری خود را تحول دهد. این کار جهت افزایش مطمعن دانشآموزان به معلم میبشود. ماموریتی معلم اشکار کردن مشکل و تلاش برای از بین بردن آن است، نه مجازات دانش آموز.
۹. از دانشآموزان بخواهید نظرات خود را گفتن کنند
اگر دانشآموزان حس کنند که در کلاس درس فقط شما سخن بگویید میکنید و نظر آنها برای شما اهمیت ندارد، انگیزهای برای وجود در کلاس و گوش دادن به درس نخواهند داشت. بعد دانش آموزان را به نظر دادن تشویق کنید چون علتایجاد انگیزه در دانش آموزان میبشود.
- دقت داشته باشید که بین تشویق کردن دانشآموزان به اغاز یک او گفت و گو سالم و گفتن نظرات بیمبنا که هیچ کمکی به پیشرفت نوشته درس نمیکند، فرق بسیاری است.
- اگر شما معلم ریاضی و یا زبان هستید به جای این کار اطلاعات دلنشین و کاربردی به دانشآموز دهید.
۱۰. با روحیه و علایق شاگردان خود آشنا شوید
اگر برای اولین بار است که داخل یک کلاس میشوید باید بدانید که دانشآموزان میدانند هیچ شناختی از آنان ندارید.
- زیاد تر معلمها فکر میکنند، همهی دانشآموزان همانند هم می باشند و زیاد راحت نظرات خود را گفتن میکنند. با این همه اینطور نیست.
- سخن بگوییدهای خود را مطابق با شرایط کلاس تحول دهید و یادتان باشد هر دانش آموز هویت مستقلی دارد.
- مقداری شوخطبع باشید و طوری سخن بگویید کنید که دانشآموزان باور کنند شما چیزهایی در رابطه آنها میدانید، اما نه همه چیز.
۱۱. به دانشآموزان علت یادگیری درس را بگویید
دانشآموز باید بداند چرا جبر، هندسه یا فلسفه میخواند. آنها را با موضوعاتی مواجه کنید که قبلا کمتر به آن دقت کردهاند. موضوعات مربوط به مردم، جامعه، سرزمین و جهان. گفتن علت انگار احتمالا مهم نباشد اما علتایجاد انگیزه در دانش آموزان میبشود، انگیز واقعی و دائمی.
قسمت دوم: تشکیل چالش
۱. از دانشآموزان بخواهید درموردی نوشته درس تحقیق کنند
واگذاری پروژههای تحقیقاتی (فردی یا گروهی) به دانشآموزان، روشی زیاد مؤثر برای افزایش انگیزه، شوق و اشتیاق آنها به یادگیری است. این کار دانشآموزان را به تلاش برای اراعه بهترین کارکرد ترغیب میکند.
این رویکرد فعال، جانشین زیاد بهتری برای سخنرانیهای یکنواخت و خستهکننده معلم است، چون شراکت دانشآموزان از طریق اراعه تحقیقاتشان، فضای کلاس را پویا و شاداب میسازد و انگیزه را به دیگر همکلاسیها نیز منتقل میکند.
۲. دانشآموزان را به انجام کار گروهی تشویق کنید
کار گروهی با افزایش انگیزه، تحکیم روابط اجتماعی و تشکیل دیدگاههای متنوع، به یادگیری دانشآموزان عمق میبخشد. این چنین، تشکیل رقابت سالم بین گروهها میتواند به گفتن یک ابزار قوی برای افزایش شوق و شراکت در کلاس درس عمل کند، به شرطی که این رقابت مدام در فضایی متعادل و مثبت نگه داشته بشود.
۳. تکالیف بیشتری به دانشآموزان بدهید
برای افزایش انگیزه دانشآموزان، تکالیفی طراحی کنید که فراتر از کتاب درسی بوده و با علایق شخصی آنها همسو باشد. سپردن پروژههای تحقیقاتی دلنشین (همانند تحقیق روی یک کتاب علمی محبوب) یا تشویق آنها به شرکت در رویدادهای مرتبط (همانند شب شعر) و اراعه گزارش، روشی بسیار برای تعمیق یادگیری، افزایش سطح علمی و تشکیل دیدگاهی تازه و کاربردی در دانشآموزان است.
۴. گزینههای بیشتری را در اختیار دانشآموزان قرار دهید
قرار دادن گزینههای زیاد تر برای انجام دادن، انگیزهی دانشآموزان را به یادگیری افزایش میدهد. انتخابهای زیاد تر علتمیبشود دانشآموزان حس استقلال بیشتری داشته باشند. آنها را در انتخاب هم گروهی آزاد بگذارید و یا چند نوشته را برای تحقیق نظر کنید و اجازه دهید دانشآموزان بر پایه علائق شخصی و گروهی خود یکی را انتخاب کنند.
۵. تشویق کنید
اگر به جستوجو راهی برای ترغیب دانشآموزان به یادگیری زیاد تر هستید، بهتر است نسبت به انجام تکالیف و فعالیتهای کلاسی آنها بازخورد مناسب و با لیاقتای نشان دهید. اگر بدانند نقاط قوت آنها در کجاست، انگیزهی بیشتری برای یادگیری و انجام تکالیف اشکار میکنند. بعضی اوقات نوشتن یک جمله در انتهای تکالیف درسی، نمره دادن و یا حتی یک کلام مهر امیز میتواند انگیزهی دانشآموز را برای یادگیری زیاد تر کند. هنگامی دانشآموزان حس کنند شما از پیروزی آنها خوشحال میشوید و این نوشته برای شما اهمیت بسیاری دارد، تلاش بیشتری برای یادگیری میکنند.
۶. انتظاراتی را که از دانشآموزان دارید، صریح و شفاف گفتن کنید
سرفصلها، خطوط قرمز و اصول کاری خود را برای دانشآموزان شفاف گفتن کنید. اگر آنها هیچ تصوری در رابطه دیدگاهها و اصول و قوانین شما نداشته باشند و ندانند شما چه توقعی از شاگردان کلاس خود دارید، دچار سردرگمی خواهد شد و انتظارات شما هم برآورده نمیبشود. داشتن دستورالعملها و اصول کاری شفاف و دادن جواب صریح به همهی سؤالات دانشآموزان در ترغیب آنها به یادگیری زیاد تر در کلاس مؤثر خواهد می بود. واقعا چطور دانش آموزان را به درس علاقه مند کنیم اگر ندانند چه انتظاری از آنها داریم.
۷. هر جلسه را فقط به یک نوشته یا کار تعلق ندهید
در هر جلسه میتوانید مخلوطی از همه چیز داشته باشید، هم درس دادن و هم انجام تکلیف. با این کار شما یک کلاس کسل کننده، نخواهید داشت و دانشآموزان نیز انگیزهی بیشتری برای وجود فعال در کلاس دارند. برای مثال، میتوانید وقتی نزدیک به ۱۰ تا ۱۵ دقیقه را به درس دادن بپردازید و سپس تکلیفی را به طور گروهی حل کنید تا مقدار فهمیدن و یادگیری دانشآموزان از نوشته درس داده شده را بازدید کنید. میتوانید تمرینی را بر روی تخته یادداشت کنید تا دانشآموزان آن را حل کنند و یا فیلم کوتاهی را مربوط به نوشته درس برای شاگردانتان نمایش دهید. داشتن یک برنامهی کلاسی پویا فضای بهتری را برای یادگیری فراهم میکند.
چند مسئله درمورد تشکیل انگیزه در دانش آموزان
اکنون که فهیمیدم چطور دانش آموزان را به درس علاقه مند کنیم زمان مرور چند مسئله است:
- جوری وانمود کنید که فعالیتهای کلاسی هیچ زحمتی برای شما ندارد. فرقی نمیکند چه کاری انجام میدهید، سخن بگویید میکنید، درس میدهید یا میز خود را تمیز میکنید. جوری حرکت نکنید که انگار از این کار اکراه دارید و آن را از روی تمایل انجام نمیدهید.
- نسبت به هر رفتاری عکس العمل سریع نشان ندهید. دانشآموزان باید حس کنند که تدریس برای شما در برتری قرار دارد و نه منفعت گیری و نشان دادن قوت معلمی.
- زیاد آهسته سخن بگویید نکنید. امکان پذیر دانشآموزانی که در انتهای کلاس نشستهاند صدای شما را آشکار نشنوند و درس را فهمید نشوند.
- رابطهی معلم و شاگردی خود را نگه داری کنید. برای تشکیل انگیزه در دانش آموزان نیاز نیست دوست آنها باشید. دانشآموز دوست دارد، به معلم احتیاج دارد!
- شما هم یک انسان هستید و امکان پذیر برخی روزها حال خوبی نداشته باشید، غمگین یا عصبانی باشید، با این حال تلاش کنید دانشآموزان را دچار مشکلات خود نکنید.
دسته بندی مطالب