۱۵ بازی برای کنترل خشم کودکان؛ چطور به کودکمان مدیریت خشم را آموزش دهیم؟_اسکوار

خشم، یک حس طبیعی و کاملاً انسانی است. اما برای کودکان، این شوق بزرگ و قوی می‌تواند ترسناک و کنترل‌نشدنی به نظر برسد. ماموریت ما به گفتن والدین و مربیان، سرکوب کردن این حس نیست، بلکه آموزش دادن راهی سالم برای ابراز و مدیریت آن است. یکی از بهترین، مؤثرترین و سرگرم‌کننده‌ترین ابزارها برای این آموزش، «بازی» است. انواع بازی برای کنترل خشم کودکان به آن‌ها پشتیبانی می‌کند تا احساسات خود را بشناسند، آرام شوند و انرژی خود را به شکلی سازنده تخلیه کنند. در این مقاله از «چطور»، ۱۰ بازی علمی و کاربردی را به شما معارفه می‌کنیم که می‌توانید از آن‌ها برای آموزش مدیریت خشم به فرزندتان منفعت گیری کنید.

خشم حس بدی نیست!

بازی، زبان مهم کودکان است. آن‌ها از طریق بازی، دنیا را می‌فهمند و توانایی‌های تازه را تمرین می‌کنند. هنگامی ما مدیریت خشم را در قالب بازی به آن‌ها آموزش می‌دهیم، کودک بدون مقاومت و با اشتیاق بیشتری یاد می‌گیرد. اما قبل از این که به سراغ بازی‌ها برویم، باید یک باور نادرست و زیاد رایج را اصلاح کنیم: خشم یک حس بد یا منفی نیست. خشم همانند نشاط، غم یا هراس، یکی از هیجانات مهم و کاملاً طبیعی انسان است. این حس، یک مطلب‌رسان و سیستم هشداردهنده درونی است که به ما (و به فرزندانمان) اطلاعات زیاد مهمی می‌دهد.

مشکل، خودِ حس خشم نیست، بلکه عکس العمل کنترل‌نشده و مخرب به آن است. فریاد زدن، کتک زدن، پرت کردن وسایل یا صدمه رساندن به خود و دیگران، عکس العمل‌های ناسالمی می باشند که به علت عدم یادگیری توانایی‌های مدیریت این شوق قوی، ابراز می‌کنند.

به این علت، مقصد از انجام انواع بازی برای کنترل خشم کودکان، سرکوب یا از بین بردن این حس نیست. مقصد این است که به فرزندانمان پشتیبانی کنیم تا این انرژی قوی را بشناسند، آن را بپذیرند و یاد بگیرند که چطور آن را به روشای سالم، سازنده و بدون صدمه رساندن به فردی، ابراز و مدیریت کنند.

دسته اول: بازی‌های آرام‌سازی و تنفسی

این بازی‌ها برای وقتی عالی می باشند که کودک در اغاز خشمگینی قرار دارد و نیاز به آرام شدن سریع دارد.

۱. بادکنک را باد کن

• چطور بازی کنیم؟ از کودک بخواهید فکر کند که شکمش یک بادکنک بزرگ است. با یک دم عمیق از طریق بینی، بادکنک را کاملاً باد کند (شکمش جلو بیاید). سپس با یک بازدم طویل و آرام از طریق دهان (با صدای هوووو)، بادِ بادکنک را به آرامی خالی کند. این کار را چند بار تکرار کنید.
• چرا مؤثر است؟ این تمرین، نسخه ساده‌شده تنفس دیافراگمی است. نفس عمیق، سیستم عصبی پاراسمپاتیک (سیستم اسایش) را فعال کرده و به بدن سیگنال می‌دهد که خطر از بین بردن شده است.

۲. کوه آتشفشان

• چطور بازی کنیم؟ از کودک بخواهید همانند یک کوه آتشفشان آرام بایستد. کم کم که عصبانیتش زیاد تر می‌بشود، از او بخواهید با حرکات دست و صدا، همانند یک آتشفشان در حال انفجار، انرژی‌اش را بیرون بریزد (برای مثالً با صدای بلند غرش کند و دست‌هایش را بالا ببرد). سپس از او بخواهید به آرامی همانند گدازه‌های سرد شده، روی زمین بنشیند و آرام بگیرد.
• چرا مؤثر است؟ این بازی به کودک اجازه می‌دهد تا شوق خشم را به شکلی کنترل‌شده و فیزیکی ابراز و تخلیه کند.

۳. اشکار کردن نقطه اسایش

• چطور بازی کنیم؟ از کودک بخواهید چشمانش را ببندد و فکر کند که یک مکان زیاد آرام و قشنگ (همانند ساحل، جنگل یا اتاق مورد علاقه‌اش) را می‌بیند. از او بخواهید با همه حواسش آنجا باشد: چه صداهایی می‌شنود؟ چه بوهایی حس می‌کند؟ چه چیزهایی را لمس می‌کند؟
• چرا مؤثر است؟ این یک تکنیک تجسم خلاق است که به مغز پشتیبانی می‌کند تا از حالت جنگ و گریز خارج شده و روی یک عکس اسایش‌قسمت متمرکز بشود.

دسته دوم: بازی‌های تخلیه انرژی

این انواع بازی برای کنترل خشم کودکان به آن‌ها پشتیبانی می‌کند تا انرژی فیزیکی خشم را به شکلی امن و غیرمخرب تخلیه کنند.

۴. جنگ بالش‌ها

• چطور بازی کنیم؟ جنگ بالشی راه بیندازید، اما با یک قانون کلیدی: هر زمان که شما فریاد زدید «ایست!»، همه باید فوراً در جای خود خشکشان بزند (همانند بازی مجسمه).
• چرا مؤثر است؟ این بازی به کودک اجازه می‌دهد تا انرژی فیزیکی خود را تخلیه کند، اما در عین حال، توانایی خودکنترلی و توقف در اوج شوق را نیز تمرین می‌کند.

۵. پاره کردن روزنامه

• چطور بازی کنیم؟ به کودک چند روزنامه باطله بدهید و از او بخواهید با همه قدرتش آن‌ها را پاره کند، مچاله کرده و به سمت یک سطل پرتاب کند.
• چرا مؤثر است؟ یک فعالیت فیزیکی زیاد ارضاکننده است که به کودک اجازه می‌دهد خشم خود را به یک شیء بی‌خطر منتقل و تخلیه کند.

۶. مشت زدن به خمیر بازی یا بالش

• چطور بازی کنیم؟ مقداری خمیر بازی در اختیار کودک قرار دهید و از او بخواهید با مشت روی آن بکوبد یا آن را با همه قوت سختی دهد. مشت زدن به بالش نرم نیز گزینه فرد دیگر است.
• چرا مؤثر است؟ این کار به تخلیه تنش‌های عضلانی ناشی از خشم پشتیبانی می‌کند، بدون آنکه به فردی یا چیزی صدمه برسد.

دسته سوم: بازی‌های شناختی برای فهمیدن و گفتن خشم

این بازی‌ها به کودک پشتیبانی می‌کنند تا احساسات خود را بهتر بشناسد، نام‌گذاری کرده و درمورد آن‌ها سخن بگویید کند.

۷. کارت‌های احساسات

• چطور بازی کنیم؟ روی چند کارت، شکلک‌هایی با احساسات گوناگون (خوشحال، غمگین، عصبانی، ترسو) بکشید. کارت‌ها را به کودک نشان دهید و از او بخواهید داستان کوتاهی درمورد وقتی که آن حس را داشته، تعریف کند.
• چرا مؤثر است؟ این بازی به کودک «واژگان احساسی» می‌دهد و به او یاد می‌دهد که احساسات گوناگون خود را شناسایی و درمورد آن‌ها سخن بگویید کند.

۸. نقاشی خشم

• چطور بازی کنیم؟ به کودک چند مداد شمعی (به‌اختصاصی رنگ قرمز، سیاه و نارنجی) و یک کاغذ بدهید و از او بخواهید «قیافه خشمگینی» را نقاشی کند. از او سوال کنید خشمگینی چه شکلی است؟ چه صدایی دارد؟
• چرا مؤثر است؟ هنردرمانی یک راه عالی برای بیرونی کردن احساسات درونی است. این کار به کودک پشتیبانی می‌کند تا از خشم خود فاصله گرفته و به آن به گفتن یک اتفاق قابل مشاهده نگاه کند.

۹. دماسنج خشم

• چطور بازی کنیم؟ با هم یک دماسنج روی کاغذ بکشید که از ۰ (آرام) تا ۱۰ (زیاد عصبانی) شماره‌گذاری شده است. درمورد اتفاقات گوناگون سخن بگویید کنید و از کودک بخواهید تا بگوید هر اتفاق، او را در کدام شماره از دماسنج قرار می‌دهد.
• چرا مؤثر است؟ این ابزار بصری به کودک پشتیبانی می‌کند تا شدت‌های گوناگون خشم را فهمیدن کرده و بفهمد که می‌تواند قبل از رسیدن به نقطه جوش (شماره ۱۰)، اقداماتی برای آرام کردن خود انجام دهد.

۱۰. بازی نقش‌آفرینی

• چطور بازی کنیم؟ یک سناریوی پرتنش (برای مثالً: «دوستت اسباب‌بازی‌ات را بدون اجازه برداشته») تعریف کنید و با منفعت گیری از عروسک یا خودتان، عکس العمل‌های گوناگون را بازی کنید. یک بار عکس العمل نادرست (داد زدن) و یک بار عکس العمل صحیح (گفتن محترمانه ناراحتی) را نمایش دهید.
• چرا مؤثر است؟ این بازی به کودک اجازه می‌دهد تا در یک فضای امن، توانایی‌های حل قضیه و ربط مؤثر را تمرین کند.

دسته چهارم: بازی‌های تعاملی برای تشکیل مطمعن و ربط مؤثر

۱۱. گمان کلمه با نقاشی روی کمر

• تعداد بازیکنان: حداقل ۴ نفر (در دو تیم)
• وسایل مورد نیاز: کاغذ و قلم (اختیاری)

نحوه انجام بازی: این بازی، نسخه خنده‌دار و خلاقانه پانتومیم است. بازیکنان هر تیم به طور ستونی پشت سر هم می‌ایستند. نفر اول هر تیم، کلمه‌ای را از تیم روبه رو دریافت می‌کند. سپس باید با انگشت خود، شکل آن کلمه را روی کمر نفر جلویی بکشد. نفر دوم نیز باید همان شکلی را که روی کمرش حس کرده، روی کمر نفر جلویی خود بکشد. این فرآیند ادامه اشکار می‌کند تا به نفر آخر در صف برسد. نفر آخر باید با دقت به نقاشی‌ای که روی کمرش حس کرده، کلمه مهم را گمان بزند. تیمی که کلمات بیشتری را درست گمان بزند، برنده است.

• چرا مؤثر است؟ این بازی به کودک یاد می‌دهد که برای فهمیدن دیگران، باید با همه وجود به نشانه‌های غیرکلامی و حسی دقت کند. این چنین، یک تمرین عالی برای افزایش صبر و افت حس ناامیدی است.

۱۲. داستان‌گویی با کلمات اجباری

• تعداد بازیکنان: حداقل ۳ نفر
• وسایل مورد نیاز: چند تکه کاغذ و یک خودکار

نحوه انجام بازی: این بازی نسخه گسترش یافتهتر «داستان‌سازی زنجیره‌ای» است. ابتدا از همه بخواهید چند کلمه بی‌ربط و خنده‌دار (برای مثالً دایناسور، ماست، فضانورد، دمپایی) را روی تکه‌های کاغذ بنویسند و آن‌ها را تا کرده و در یک کاسه بریزید. نفر اول داستان را با یک جمله اغاز می‌کند. نفر دوم باید یک کاغذ از کاسه بردارد و جمله بعدی داستان را طوری بگوید که حتماً آن کلمه بی‌ربط در آن به کار رفته باشد. بازی به همین ترتیب ادامه اشکار می‌کند و نتیجه یک داستان زیاد خلاقانه و غیرمنتظره خواهد می بود.

• چرا مؤثر است؟ این بازی مغز را برای اشکار کردن راه‌حل‌های خلاقانه و غیرمنتظره تمرین می‌دهد. کودک یاد می‌گیرد که ایده‌های دیگران را بپذیرد، با آن‌ها همراه بشود و از نتیجه غیرمنتظره لذت ببرد. این تمرین، نیاز به کنترل مطلق بر همه چیز را که یکی از ریشه‌های خشم است، افت می‌دهد.

۱۳. ماز انسانی (راهنمای نابینا)

• تعداد بازیکنان: حداقل ۲ نفر
• وسایل مورد نیاز: چند مانع ساده (کوسن، بطری، کتاب) و یک چشم‌بند

نحوه انجام بازی: با منفعت گیری از کوسن‌ها و وسایل دیگر، یک مسیر مارپیچ و ساده روی زمین درست کنید. یکی از بازیکنان چشم‌بند می‌زند و در ابتدای مسیر می‌ایستد. بازیکن دیگر (راهنما) باید در انتهای مسیر بایستد و فقط با منفعت گیری از کلمات (برای مثالً: «دو قدم بیا جلو»، «مقداری به راست بچرخ»، «پاتو بلند کن»)، هم‌تیمی خود را راهنمایی کند تا بدون برخورد با مانع ها، از مسیر عبور کند. این بازی برای تحکیم مطمعن و توانایی‌های ارتباطی بسیار است.

• چرا مؤثر است؟ این بازی به بهترین شکل ممکن به کودک مشخص می کند که کلمات چه مقدار مهم می باشند. راهنما یاد می‌گیرد که برای پشتیبانی به هم‌تیمی‌اش، باید دستوراتش کاملاً آشکار، آرام و دقیق باشد (به جای فریاد زدن). فرد چشم‌بسته نیز یاد می‌گیرد که با دقت گوش دهد و به راهنمایش مطمعن کند.

۱۴. مسابقه حمل بادکنک

• تعداد بازیکنان: حداقل ۲ نفر (در دو تیم)
• وسایل مورد نیاز: بادکنک

نحوه انجام بازی: بازیکنان به دو تیم تقسیم خواهد شد و پشت یک خط اغاز می‌ایستند. با اغاز مسابقه، نفر اول هر تیم باید یک بادکنک را بین زانوهای خود قرار دهد و بدون منفعت گیری از دست و بدون انداختن بادکنک، مسیر مشخصی را تا خط آخر طی کرده و بازگردد. سپس نوبت به نفر بعدی تیم می‌رسد. اولین تیمی که همه اعضای آن این مسیر را طی کنند، برنده است. این بازی گروهی در حیاط مدرسه زیاد پر از خنده و شوق است.

• چرا مؤثر است؟ تخلیه انرژی در قالب بازیگوشی؛ این بازی به کودک پشتیبانی می‌کند تا با اشتباهات و «باختن» با دیدی سبک‌تر و طنزآمیزتر روبرو بشود و اغاز تحمل خود را بالا ببرد.

۱۵. کانسپت

• تعداد بازیکنان: ۴ تا ۱۲ نفر
• وسایل مورد نیاز: برد مهم بازی کانسپت

نحوه انجام بازی: این یک بازی گمان کلمه زیاد خلاقانه است که در آن شما حق سخن بگویید کردن یا پانتومیم بازی کردن را ندارید. به جای آن، یک صفحه پر از آیکون‌ها و نمادهای گوناگون در اختیار دارید. شما باید با قرار دادن مهره‌ها روی آیکون‌های گوناگون، سرنخ‌های مفهومی به هم‌تیمی‌های خود بدهید تا کلمه مورد نظر را گمان بزنند. برای مثال، برای رساندن مفهوم «زنبور»، امکان پذیر مهره‌ها را روی آیکون‌های «حیوان»، «کوچک»، «زرد»، «سیاه» و «پرواز کردن» قرار دهید.

• چرا مؤثر است؟ تحکیم تفکر انتزاعی و مفهومی، افزایش خلاقیت و حل قضیه، افزایش انعطاف‌پذیری ذهنی.

جمع‌بندی

خشم بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی است. با منفعت گیری از انواع بازی برای کنترل خشم کودکان، ما به فرزندانمان پشتیبانی نمی‌کنیم که دیگر هیچ زمان عصبانی نشوند، بلکه به آن‌ها ابزارهای قدرتمندی می‌دهیم تا با این حس عمیق، به روشای سالم و سازنده روبرو شوند. این توانایی، یکی از ارزشمندترین هدیه‌هایی است که می‌توانیم به آینده آن‌ها بدهیم.